Heroi kombëtar apo vrasësi gjak ftohtë?
Regjimi i tij i terrorit shkaktoi vdekjen dhe vuajtjen e dhjetëra miliona. Por ky burrë i fuqishëm filloi jetën si djali i një kallzuesi alkoolik dhe një nënë me mend, që e dërgoi të studionte për të qenë prift.
1879
How did Stalin get away with murder?
Stalin’s name meant “man of steel” and he lived up to it. He oversaw the war machine that helped defeat Nazism and was the supreme ruler of the Soviet Union for a quarter of a century.
His regime of terror caused the death and suffering of tens of millions. But this powerful man began life as the son of an alcoholic cobbler and a doting mother who sent him to study to be a priest.
1879
Born into poverty
He is born on 18 December 1879 in Gori, Georgia in the Russian empire. He is first named Iosif (Joseph) Vissarionovich Dzhugashvili.
Joseph grows up in poverty. His mother is a washerwoman and his father is a cobbler. He catches small pox aged seven and is left with a pockmarked face and a slightly deformed left arm. He is bullied by the other children and feels a continual need to prove himself. His father is an alcoholic who deals out regular beatings. As young Joseph grows up, Georgia’s romantic folklore and anti-Russian traditions capture his imagination.
1899
Rebels against the priesthood
Joseph’s religious mother wants him to be a priest and in 1895 sends him to study in Tiflis, the Georgian capital.
However Joseph rebels and instead of studying scripture he reads the secret writings of Karl Marx and joins a local socialist group. He devotes much of his time to the revolutionary movement against the Russian monarchy and loses interest in his studies. Going against his mother’s wishes, Joseph becomes an atheist and frequently argues with the priests. In 1899 he is finally thrown out of the seminary after failing to turn up to his exams.
1901
The revolutionary bandit
While working as a clerk at the Meteorological Observatory, Joseph carries on with his revolutionary activities, organising strikes and protests.
His activities become known to the Tsarist secret police and he is forced to go underground. He joins the Bolshevik party and conducts guerrilla warfare for the first time in the 1905 Russian Revolution. His first meeting with Lenin, the Bolshevik leader, is at a party conference in Finland. Lenin is impressed by this ‘ruthless underground operator’. In 1907 Joseph steals 250,000 rubles (approximately $3.4m in US dollars) in a bank robbery in Tiflis to help fund the cause.https://emp.bbc.co.uk/emp/SMPj/2.32.13/iframe.htmlDavid Reynolds describes Stalin’s life as a Bolshevik bank robber. Clips from World War Two: 1941 and the Man of Steel (BBC Four, 2013).
1907
Man of steel
Joseph marries his first wife Ketevan Svanidze in 1906. She comes from a poor family of minor nobility.
Ketevan gives birth to their son Yakov Dzhugashvili the following year. After the Tiflis bank robbery Joseph and his family escape Tsarist forces by travelling to Baku in Azerbaijan. When Ketevan dies of typhus in 1907, Joseph is wracked with grief. He leaves his son to be cared for by his wife’s parents and throws himself into his revolutionary work.
He adopts the name ‘Stalin’ which means ‘steel’ in Russian. He is arrested on a number of occasions and exiled to Siberia in 1910.
1917
Takes part in the Russian Revolution
Lenin organises the Russian Revolution and promises “peace, land, and bread”. Stalin plays a crucial role by running Pravda, the Bolshevik newspaper.
He is hailed as a hero when he helps Lenin to escape from the Tsar’s army into Finland and is appointed to the inner circle of the Bolshevik party. When the Tsar is toppled the country descends into civil war. Stalin, like other the hardliners within the party, orders the public execution of deserters and renegades. When Lenin takes power he appoints Stalin to be General Secretary of the Communist Party. Stalin gains new skills working as a mediator for officials throughout the party.
1929
Stalin promotes himself to dictator
After Lenin’s death in 1924, Stalin begins ruthlessly promoting himself as his political heir.
Many in the party expect Red Army leader Leon Trotsky to be Lenin’s natural successor, but his ideas are too idealistic for the majority of the Communist Party. Stalin, however, develops his own nationalistic brand of Marxism – “Socialism in One Country” – concentrating on strengthening the Soviet Union rather than world revolution. When Trotsky criticises his plans, Stalin has him exiled. Stalin’s ideas are popular with the party and by the late 1920s he becomes dictator of the Soviet Union.https://emp.bbc.co.uk/emp/SMPj/2.32.13/iframe.htmlDavid Reynolds gives his take on how Stalin rose to power. Clips from World War Two: 1941 and the Man of Steel (BBC Four, 2013).
https://emp.bbc.co.uk/emp/SMPj/2.32.13/iframe.htmlDavid Reynolds describes Stalin’s life as a Bolshevik bank robber. Clips from World War Two: 1941 and the Man of Steel (BBC Four, 2013).
1928-1938
Rapid industrialisation
In the late 1920s Stalin instigates a series of five year plans to turn the Soviet Union into a modern industrialised country.
He is afraid that if the Soviet Union does not modernise then Communism will fail and the country will be destroyed by its capitalist neighbours. He achieves huge increases in coal, oil, and steel productivity and the country sees massive economic growth. His plans are ruthlessly enforced – factories are given strict targets which many workers find impossible to fulfil. Those who fail are scapegoated by many as wreckers and saboteurs and imprisoned or
executed as enemies of the state.https://emp.bbc.co.uk/emp/SMPj/2.32.13/iframe.htmlAndrew Graham-Dixon explain how Stalin’s Five Year Plans revolutionised Soviet industry. Clip from The Art of Russia (BBC Four, 2011).
1928-1938
Rapid industrialisation
In the late 1920s Stalin instigates a series of five year plans to turn the Soviet Union into a modern industrialised country.
He is afraid that if the Soviet Union does not modernise then Communism will fail and the country will be destroyed by its capitalist neighbours. He achieves huge increases in coal, oil, and steel productivity and the country sees massive economic growth. His plans are ruthlessly enforced – factories are given strict targets which many workers find impossible to fulfil. Those who fail are scapegoated by many as wreckers and saboteurs and imprisoned or executed as enemies of the state.https://emp.bbc.co.uk/emp/SMPj/2.32.13/iframe.htmlAndrew Graham-Dixon explain how Stalin’s Five Year Plans revolutionised Soviet industry. Clip from The Art of Russia (BBC Four, 2011).
1928-1940
Collectivisation causes massive famines
When Stalin takes power, Soviet agriculture is still dominated by small landowners and blighted by famines and inefficiency.
Stalin modernises agriculture by instigating collectivisation – the grouping together of farms to be owned by the state. It is opposed by millions of ordinary farmers who resort to killing livestock and secretly hoarding grain. Around five million die in a series of famines. Nevertheless, Stalin believes the end justifies the means and millions of small holders are killed or imprisoned. By the late 1930s farming is fully collectivised and productivity increases.
1934-39
Stalin’s Great Terror
Stalin promotes an image of himself as a great benevolent leader and hero of the Soviet Union.
Yet he is increasingly paranoid and purges the Communist party and Army of anyone who might oppose him. Ninety three of the 139 Central Committee members are killed and 81 of the 103 generals and admirals are executed. The secret police strictly enforce Stalinism and people are encouraged to inform on one another. Three million people are accused of opposing Communism and sent to the gulag, a system of labour camps in Siberia. Around 750,000 people are summarily killed.https://emp.bbc.co.uk/emp/SMPj/2.32.13/iframe.htmlAndrew Graham-Dixon explains how dangerous life could be in Stalin’s Russia. Clip from The Art of Russia (BBC Four, 2011).
1932-1943
Stalin loses his wife and son
In 1919 Stalin marries his second wife Nadezhda Alliluyeva and they have two children – Svetlana and Vassily.
He abuses Nadezhda and she eventually kills herself in 1932. He makes sure her death is officially reported as being caused by appendicitis. Yakov, his son from his first wife, is a soldier in the Red Army and is captured early on in WW2. When the Germans propose to free him in a prisoner swap, Stalin refuses as he believes his son surrendered voluntarily, Yakov dies in a Nazi concentration camp in 1943.
1939
Bargains with the Nazis
Stalin signs a nonaggression pact with Adolf Hitler and they agree to carve up Eastern Europe between them.
When Hitler’s armies easily defeat France and Britain retreats, Stalin ignores warnings from his generals and is completely unprepared for the Nazi Blitzkrieg attack of June 1941, which tears through Poland and into the Soviet Union. The Soviet Army suffer huge losses. Stalin is incandescent with rage at Hitler’s betrayal and retreats to his office unable to make any decisions. Soviet Russia is paralysed for several days as the Nazi war machine rolls on towards Moscow.
1943
Defeats Hitler
With the future of the Soviet Union hanging in the balance, Stalin is prepared to sacrifice millions to achieve victory over the Nazis.
German forces sweep across the country and by December 1941 have almost reached Moscow. Stalin refuses to leave the city, deciding victory must be won at any cost. The Battle of Stalingrad is the turning point of the war. Hitler attacks the city bearing Stalin’s name to humiliate him, but Stalin tells his army “Not a step backwards”. They suffer over a million casualties but manage to defeat the Nazis in 1943. The Soviet Army begins the long push back into Germany and all the way to Berlin.https://emp.bbc.co.uk/emp/SMPj/2.32.13/iframe.htmlAndrew Graham-Dixon describes Stalin’s rousing speech to his generals. Clip from The Art of Russia (BBC Four, 2011).
1946
Iron Curtain falls over Europe
Stalin plays a decisive role in Germany’s defeat and great swathes of Eastern Europe are occupied by Soviet forces including East Berlin.
Stalin is adamant these countries will be satellite states of the Soviet Union. His former allies America and Britain now become his rivals and Churchill states that an “iron curtain” is falling over Europe. In a struggle for control of the capital, Stalin blocks entry to allied-occupied West Berlin. The US responds with an 11-month long airlift of supplies to people trapped in that part of the city. On 29 August 1949 the Soviet Union tests its first atomic bomb. The Cold War begins in earnest.
1953
Death of Stalin and the end of an era
In Stalin’s last years he becomes increasingly suspicious, and continues to conduct purges against his enemies within the Party.
After a night of heavy drinking Stalin dies of a stroke on 5 March 1953. Many in the Soviet Union mourn the loss of this great leader who transformed the Soviet Union from a feudal economy to an industrial power and played a crucial role in defeating Hitler. But the millions incarcerated cheer at the demise of one of the most murderous dictators in history. Stalin’s successor Khrushchev denounces the dead dictator and begins a wave of “destalinization.”https://emp.bbc.co.uk/emp/SMPj/2.32.13/iframe.htmlJonathan Freedland discusses Stalin’s legacy with the historian Robert Service. Clip from The Talk Show with Jonathan Freedland (BBC Four, 2003).
Joseph Stalin: Heroi kombëtar apo vrasësi me gjak të ftohtë?
Si e largoi Stalinin me vrasje?
Emri i Stalinit do të thoshte “njeri prej çeliku” dhe ai jetoi deri aty. Ai mbikëqyri makinën e luftës që ndihmoi në mposhtjen e nazizmit dhe ishte sundimtari suprem i Bashkimit Sovjetik për një çerek shekulli.
Regjimi i tij i terrorit shkaktoi vdekjen dhe vuajtjen e dhjetëra miliona. Por ky burrë i fuqishëm filloi jetën si djali i një kallzuesi alkoolik dhe një nënë me mend, që e dërgoi të studionte për të qenë prift.
1879
Lindur në varfëri
Ai ka lindur më 18 dhjetor 1879 në Gori, Xhorxhia në perandorinë Ruse. Ai së pari quhet Iosif (Joseph) Vissarionovich Dzhugashvili.
Jozefi rritet në varfëri. Nëna e tij është një makinë larëse dhe babai i tij është një kalldrëm. Ai kap një helm të vogël të moshës shtatë vjeç dhe ka mbetur me një fytyrë në xhep dhe një krah të majtë pak të deformuar. Ai është ngacmuar nga fëmijët e tjerë dhe ndjen një nevojë të vazhdueshme për të provuar veten e tij. Babai i tij është një alkoolist që bën rrahje të rregullta. Ndërsa Jozefi i ri rritet, folklori romantik i Xhorxhisë dhe traditat anti-ruse kapin imagjinatën e tij.
Stalin i ri
1899
Rebelon kundër priftërisë
Nëna fetare e Jozefit dëshiron që ai të jetë prift dhe në 1895 e dërgon atë të studion në Tiflis, kryeqytetin gjeorgjian.
Sidoqoftë Jozefi rebelohet dhe në vend që të studionte shkrimet e shenjta, ai lexon shkrimet e fshehta të Karl Marksit dhe bashkohet me një grup socialist vendas. Ai i kushton pjesën më të madhe të kohës së tij lëvizjes revolucionare kundër monarkisë ruse dhe humbet interesin për studimet e tij. Duke shkuar kundër dëshirave të nënës së tij, Jozefi bëhet ateist dhe shpesh debaton me priftërinjtë. Në vitin 1899 ai është hedhur përfundimisht nga seminari pasi nuk arriti të paraqitet në provimet e tij.
1901
Banditi revolucionar
Ndërsa punonte si nëpunës në Observatorin Meteorologjik, Jozefi vazhdon me aktivitetet e tij revolucionare, duke organizuar greva dhe protesta.
Aktivitetet e tij bëhen të njohura për policinë sekrete cariste dhe ai detyrohet të shkojë në tokë. Ai bashkohet me partinë bolshevike dhe zhvillon luftë guerile për herë të parë në Revolucionin Ruse të vitit 1905. Takimi i tij i parë me Lenin, kreun bolshevik, është në një konferencë partie në Finlandë. Lenin është i impresionuar nga ky ‘operator i pakuptimtë nëntokësor’. Në 1907 Joseph vjedh 250,000 rubla (afërsisht $ 3.4 milion në dollarë amerikanë) në një grabitje banke në Tiflis për të ndihmuar në financimin e kauzës.
David Reynolds përshkruan jetën e Stalinit si një vjedhës banke bolshevike.
1907
Njeriu prej çeliku
Joseph martohet me gruan e tij të parë Ketevan Svanidze në 1906. Ajo vjen nga një familje e varfër e fisnikëri e vogël.
Ketevan lind djalin e tyre Yakov Dzhugashvili vitin e ardhshëm. Pas grabitjes së bankës Tiflis Jozefi dhe familja e tij shpëtuan forcat cariste duke udhëtuar në Baku në Azerbajxhan. Kur Ketevan vdes nga tifoja në 1907, Jozefi është i mbështjellë me pikëllim. Ai e lë të birin që të kujdeset nga prindërit e gruas së tij dhe e hedh veten në veprën e tij revolucionare. Ai përvetëson emrin ‘Stalin’ që do të thotë ‘çelik’ në rusisht. Ai arrestohet në disa raste dhe internohet në Siberia në 1910.
Gruaja e parë e Stalinit Ketevan Svanidze
Gruaja e parë e Stalinit Ketevan Svanidze
1917
Merr pjesë në Revolucionin Ruse
Lenin organizon Revolucionin Ruse dhe premton “paqe, tokë dhe bukë”. Stalini luan një rol vendimtar duke drejtuar Pravda, gazeta bolshevike.
Ai është përshëndetur si hero kur ndihmon Leninin të shpëtojë nga ushtria e Tsar në Finlandë dhe emërohet në rrethin e brendshëm të partisë bolshevike. Kur Tsar është rrëzuar, vendi zbret në luftë civile. Stalini, si të tjerët të ashpër brenda partisë, urdhëron ekzekutimin publik të dezertuesve dhe renegatëve. Kur Lenin merr pushtetin ai e emëron Stalinin si Sekretar të Përgjithshëm të Partisë Komuniste. Stalini fiton aftësi të reja duke punuar si ndërmjetës për zyrtarët në të gjithë partinë.
Lenin flet në Kongresin e Parë All-Ruse të Sovjetikëve me Stalinin në krah të tij
Lenin flet në Kongresin e Parë All-Ruse të Sovjetikëve me Stalinin në krah të tij
1929
Stalini e promovon veten në diktator
Pas vdekjes së Leninit në 1924, Stalini fillon pa mëshirë duke e promovuar veten si trashëgimtarin e tij politik.
Shumë në parti presin që lideri i Ushtrisë së Kuqe Leon Trotsky të ishte pasardhësi natyror i Leninit, por idetë e tij janë tepër idealiste për shumicën e Partisë Komuniste. Stalini, megjithatë, zhvillon markën e tij nacionaliste të Marksizmit – “Socializmi në një vend” – duke u përqëndruar në forcimin e Bashkimit Sovjetik dhe jo në revolucionin botëror. Kur Trocki kritikon planet e tij, Stalini e internon. Idetë e Stalinit janë të njohura me partinë dhe nga fundi i viteve 1920 ai bëhet diktator i Bashkimit Sovjetik.
David Reynolds e merr përsipër mënyrën se si Stalin u ngrit në pushtet.
1928-1938
Industrializimi i shpejtë
Në fund të viteve 1920 Stalin nxit një seri planesh pesë vjeçare për ta shndërruar Bashkimin Sovjetik në një vend modern të industrializuar.
Ai ka frikë se nëse Bashkimi Sovjetik nuk modernizohet, atëherë komunizmi do të dështojë dhe vendi do të shkatërrohet nga fqinjët e tij kapitalistë. Ai arrin rritje të mëdha të qymyrit, naftës, dhe produktivitetit të çelikut dhe vendi sheh një rritje masive ekonomike. Planet e tij janë zbatuar në mënyrë të pamëshirshme – fabrikave u jepen objektiva të rrepta të cilat shumë punëtorë i shohin të pamundur për t’i përmbushur. Ata që dështojnë janë skajitur nga shumë si shkatërrues dhe sabotatorë dhe burgosen ose ekzekutohen si armiq të shtetit.
Andrew Graham-Dixon shpjegon sesi Planet Pesëvjeçare të Stalinit revolucionarizuan industrinë Sovjetike. Klip nga Arti i Rusisë (BBC Four, 2011).
1928-1940
Kolektivizimi shkakton zi urie masive
Kur Stalini merr pushtetin, bujqësia sovjetike është ende e dominuar nga pronarë të vegjël tokash dhe fryhet nga uria dhe joefikasiteti.
Stalini modernizon bujqësinë duke nxitur kolektivizim – grupimin së bashku të fermave për t’u zotëruar nga shteti. Isshtë kundërvënë nga miliona fermerë të zakonshëm që përdorin vrasjen e bagëtive dhe fshehjen e grurit fshehurazi. Rreth pesë milion vdesin në një seri urie. Sidoqoftë, Stalini beson se fundi justifikon mjetet dhe miliona mbajtës të vegjël janë vrarë ose burgosur. Nga fundi i viteve 1930 bujqësia është plotësisht e kolektivizuar dhe rritet produktiviteti.
Një poster propagandistik sovjetik rus
Posteri i propagandës sovjetike ruse
1934-1939
Terrori i Madh i Stalinit
Stalini promovon një imazh të vetvetes si një udhëheqës dhe hero i madh dashamirës i Bashkimit Sovjetik.
Megjithatë, ai është gjithnjë e më shumë paranojak dhe pastron partinë komuniste dhe ushtrinë e kujtdo që mund t’i kundërvihet. Nëntëdhjetë e tre nga 139 anëtarët e Komitetit Qendror janë vrarë dhe 81 nga 103 gjeneralët dhe admiralët janë ekzekutuar. Policia sekrete zbaton rreptësisht Stalinizmin dhe njerëzit inkurajohen të informojnë njëri-tjetrin. Tre milion njerëz akuzohen se kundërshtojnë komunizmin dhe u dërguan në gulag, një sistem i kampeve të punës në Siberi. Rreth 750,000 njerëz janë vrarë në mënyrë të përmbledhur.
1932-1943
Stalini humbet gruan dhe djalin e tij
Më 1919 Stalin martohet me gruan e tij të dytë Nadezhda Alliluyeva dhe ata kanë dy fëmijë – Svetlana dhe Vassily.
Ai abuzon me Nadezhdën dhe ajo përfundimisht vret veten në vitin 1932. Ai siguron që vdekja e saj të raportohet zyrtarisht si e shkaktuar nga apendiksiti. Yakov, djali i tij nga gruaja e tij e parë, është një ushtar në Ushtrinë e Kuqe dhe kapet herët në WW2. Kur gjermanët propozojnë ta lirojnë atë në një këmbim të të burgosurve, Stalini nuk pranon pasi beson se djali i tij u dorëzua vullnetarisht, Yakov vdes në një kamp përqendrimi nazist në 1943.
Stalini me djalin e tij Vassily dhe vajzën Svetlana
Stalini me djalin e tij Vassily dhe vajzën Svetlana
1939
Pazar me nazistët
Stalini nënshkruan një pakt joagresioni me Adolf Hitlerin dhe ata pajtohen të ndërtojnë Evropën Lindore midis tyre.
Kur ushtritë e Hitlerit mposhtin lehtësisht tërheqjet e Francës dhe Britanisë, Stalini injoron paralajmërimet nga gjeneralët e tij dhe është plotësisht i papërgatitur për sulmin nazist Blitzkrieg të qershorit 1941, i cili loton nëpër Poloni dhe në Bashkimin Sovjetik. Ushtria Sovjetike pëson humbje të mëdha. Stalini është i flaktë me zemërim ndaj tradhtisë së Hitlerit dhe tërhiqet në zyrën e tij në gjendje të marrë ndonjë vendim. Rusia Sovjetike është paralizuar për disa ditë ndërsa makina e luftës naziste lëviz drejt Moskës.
Karikaturë satirike e Hitlerit dhe Stalinit duke rënë dakord se si ta ndajnë Evropën
Stalini dhe Hitleri bien dakord të gdhendin Evropën Lindore
1943
Mposht Hitlerin
Me të ardhmen e Bashkimit Sovjetik të varur në ekuilibër, Stalini është i gatshëm të sakrifikojë miliona për të arritur fitoren ndaj nazistëve.
Forcat gjermane përfshijnë tërë vendin dhe deri në dhjetor 1941 kanë arritur pothuajse në Moskë. Stalini nuk pranon të largohet nga qyteti, duke vendosur që fitorja të fitohet me çdo kusht. Beteja e Stalingradit është pika e kthimit të luftës. Hitleri sulmon qytetin që mban emrin e Stalinit për ta poshtëruar atë, por Stalin i thotë ushtrisë së tij “Jo një hap prapa”. Ata vuajnë mbi një milion viktima, por arrijnë të mposhtin nazistët në 1943. Ushtria Sovjetike fillon shtytjen e gjatë për në Gjermani dhe deri në Berlin.
1946
Perde e Hekurt bie mbi Evropë
Stalini luan një rol vendimtar në humbjen e Gjermanisë dhe copëza të mëdha të Evropës Lindore janë të pushtuara nga forcat sovjetike përfshirë Berlinin Lindor.
Stalini është i paqëndrueshëm se këto vende do të jenë shtete satelitore të Bashkimit Sovjetik. Aleatët e tij të mëparshëm Amerikë dhe Britani tani bëhen rivalët e tij dhe Churchill deklaron se një “perde e hekurt” po bie mbi Evropë. Në një luftë për kontrollin e kryeqytetit, Stalin bllokon hyrjen në Berlinin Perëndimor të okupuar. SHBA përgjigjet me një aeroplan të gjatë 11 muajsh me furnizime për njerëzit e bllokuar në atë pjesë të qytetit. Më 29 gusht 1949 Bashkimi Sovjetik teston bombën e parë atomike. Lufta e Ftohtë fillon me zell.
Re e kërpudhave nga prova e parë e bombës atomike sovjetike
Testi i parë i bombës atomike sovjetike
1953
Vdekja e Stalinit dhe fundi i një epoke
Në vitet e fundit të Stalinit ai bëhet gjithnjë e më i dyshimtë dhe vazhdon të kryejë spastrim kundër armiqve të tij brenda Partisë.
Pas një nate me pirje të rëndë, Stalini vdes nga një goditje në 5 Mars 1953. Shumë në Bashkimin Sovjetik vajtojnë për humbjen e këtij udhëheqësi të madh që shndërroi Bashkimin Sovjetik nga një ekonomi feudale në një fuqi industriale dhe luajti një rol vendimtar në mposhtjen e Hitlerit. Por miliona të burgosur brohorasin në rrëzimin e një prej diktatorëve më vrasës në histori. Pasardhësi i Stalinit Hrushovi denoncon diktatorin e vdekur dhe fillon një valë “destalinizimi”.
AL in Sweden. 